Održana treća panel diskusija: Organska proizvodnja – Priče Malih proizvođača

Treća u nizu od planiranih 10 panel diskusija, koje organizujemo u okviru projekta “Prostori otpora – Jačanje lokalnih inicijativa”, održana je juče u Krokodilovom centru, u Karađorđevoj 43. Projekat sprovode udruženje Krokodil i Evropski fond za Balkan.

Tema panela privukla je  do sada najveću pažnje publike i pokazala da postoji interesovanje za bavljenje organskom proizvodnjom hrane u Srbiji.

Učesnici panela

Učesnici panela bili su naši proizvođači Betina Žunji iz Temerina, ispred svoje porodice koja se bavi uzgojem organskog kivija i Pavle Đorđević, vlasnik imanja Organela iz Valjevske Kamenice. Uz njih, učešće u panelu uzela je i Ivana Simić, generalna sekretarka Nacionalnog udruženja za razvoj organske proizvodnje – Serbia Organica.

Voj Joy – organski kivi iz Vojvodine

Poljoprivredno gazdinstvo dve porodice Žunji i Silak iz Temerina od 2014. godine bavi se proizvodnjom kivija. Prvi deo plantaže zasađen je pre 10 godina, a proširenje na 1.4 hektara usledilo je 2017. godine.

Od 2020. plantaža je bila u procesu konverzije ka organskoj proizvodnji, a 2022. usledila je berba zvanično organskog proizvoda.

Njihov kivi prvi je kivi iz Srbije registrovan kod Uprave za trezor, uzgajan po organskim principima.

Pored poljoprivrede, porodica se bavi i turizmom, pa su za te potrebe adaptirali i jedan salaš na obali jezera. Njihov rad možete pratiti na dva Instagram naloga @voj_joy i @salasnaobalijezera , a ponudu i način poručivanja možete videti na njihovom profilu na našem sajtu. Samo, za prvi organski kivi ove godine, ipak morate čekati novembar, jer tada stiže za berbu.

Organela

“Kada su se udružili mladi i stariji ljudi, iskustvo, struka i sjajna energija, nastala je naša priča.

Nalazimo se u jednom lepom sokaku kraj Valjevske Kamenice, blizu smo samog sela, a opet malo izolovani. Gazdinstvo je uronjeno u netaknutoj prirodi gde skoro svakodnevno možete sresti srne, zečeve, fazane, rode, patke, žabice, kornjače, jastrebove i razne druge životinje. Priroda je podarila svež vazduh, čistu vodu, zdravo i plodno zemljište.

Mi proizvodimo i prerađujemo organsko voće i povrće, ali u dosluhu sa prirodom. Kada sarađujete sa prirodom, sve je lakše. Ne prskamo naše biljke, te malo (ili malo više) izgubimo prinosa, ali dobijemo na kvalitetu.

Ponuda naših sertifikovanih organskih proizvoda se svakodnevno ažurira i dostupna je na sajtu: www.organela.rs
U ponudi imamo: organsko povrće, organsko voće, domaća jaja, ali i gotove proizvode – sokove, ajvar, pesto, malidžano.”

Organelu takođe možete pratiti na Instagramu, a dostavu proizvoda Paja i njegov tim realizuju u Valjevu i Beogradu.

Serbia Organica

“Nacionalno udruženje za razvoj organske proizvodnje Serbia Organica je nezavisna, nevladina i neprofitna građanska organizacija, osnovana na inicijativu zainteresovanih strana iz organskog sektora.

Serbia Organica osnovana je u maju 2009. godine na inicijativu Ministarstva poljoprivrede kao krovna organizacija sa ciljem pružanja podrške razvoju organske proizvodnje i promovisanja organske proizvodnje u Srbiji. Serbia Organica udružuje celokupan sektor organske poljoprivrede na teritoriji Republike Srbije i strateški je partner državnim i inostranim institucijama u cilju usklađivanja i koordinacije razvoja organske poljoprivrede u Srbiji.”

Pored mnogobrojnih aktivnosti koje organizuje i podržava već 15 godina unazad, ove godine organizacija je uzela učešće i u stvaranju prvog biodistrikta u Srbiji.

Biodistrikt Kolubara

Biodistrikt je zamišljen kao geografska oblast zasnovana na principima i modelu organske poljoprivrede. Cilj je umrežavanje i međusobna saradnja poljoprivrednika, ugostitelja i obrazovnih i naučnih institucija, razvijanje održivih lokalnih prehrambenih sistema, unapređenja upravljanja lokalnim resursima, kao i unapređenje ekonomskog, socijalnog i kulturnog života u Kolubarskom okrugu. 

Biodistrikt Kolubara moguće je posetiti u okviru “Dana otvorenih vrata – Posete organskim proizvođačima”, a prva naredna prilika je u nedelju 16. juna. Ukoliko ste osoba uzrasta od 18-40 godina, volite domaće organske proizvode i prirodu, iskoristite Dan otvorenih vrata i posetite imanje Organela i mogućnost da na mestu proizvodnje kupite za sebe omiljene domaće proizvode, uzgajane u skladu sa prirodom.

Više informacija o posetama, naći ćete na Instagram profilu Serbia Organice.

Kako dobiti organski sertifikat?

Pre nego što otvorimo temu kako dobiti organski sertifikat, reći ćemo par reči o organskoj proizvodnji. Organska proizvodnja je sistem održive poljoprivrede. Bazira se na visokom poštovanju ekoloških principa putem racionalnog korišćenja prirodnih resursa, upotrebe obnovljivih izvora energije, očuvanja prirodne raznolikosti i zaštite životne sredine.

Organska proizvodnja zasniva se na biološkoj ravnoteži sistema zemljište-biljka-životinja-čovek. Samim tim, čuva se zdravlje ljudi i ostalog živog sveta, agro-ekološki sistem i prirodni ciklusi u prirodi.

Metode organske proizvodnje podrazumevaju primenu prirodnih postupaka i supstanci, a ograničavaju ili potpuno eliminišu upotrebu sintetičkih sredstava.

U organskoj proizvodnji dobrobit životinja ima visok prioritet. Pre svega životinjama treba obezbediti uslove za njihov rast i razvoj u skladu sa prirodnim genetskim potencijalom. To podrazumeva poštovanje fizioloških i etoloških potreba životinja i stvaranje uslova za ispoljavanje prirodnih funkcija i ponašanja.

Osnovni principi postavljeni od strane IFOAM ( Međunarodne federacije organskih pokreta) su:

• Princip zdravlja
• Princip ekologije
• Princip pravednosti
• Princip negovanja i staranja

Značaj organske sertifikacije

Sertifikacija je postupak na osnovu koga ovlašćena kontrolna organizacija izdaje pismeno uverenje – sertifikat. Njime se potvrđuje da je organski proizvod ili proces proizvodnje u skladu sa Zakonom o organskoj proizvodnji i propisima donetim na osnovu njega.

Sertifikat je jedina garancija potrošaču da je organski proizvod proizveden u skladu sa standardima i principima organske proizvodnje. Garantuje da je nosilac sertifikata i njegova proizvodnja  pod kontrolom, u skladu sa propisima o organskoj proizvodnji.

Takođe, sertifikacija ukazuje na sledljivost svakog dela organske proizvodnje odnosno rukovanja svih procesa koji su pod kontrolom. Sertifikat ima rok važenja.

Dobijanjem sertifikata od ovlašćene organizacije stiče se pravo na korišćenje nacionalnog znaka „organski proizvod“ i logotipa setifikacionog tela na ambalaži proizvoda.

Funkcija pravilnog obeležavanja je da na tržištu, praktično odvoji organske proizvode od ostalih ,,lažnih” organskih, kako potrošači ne bi bili dovodjeni u zabludu. Zbog toga deklaracija  mora sadržati sve informacije u skladu sa propisima na osnovu kojih će kupac proceniti da kupuje sertifikovan organski proizvod.

Ukoliko se proizvodi iz organske proizvodnje uvoze, pored posedovanja sertifikata nadležnog organa zemlje porekla organskih proizvoda, uvoznik je dužan da obezbedi i potvrdu koji mu izdaje ovlašćena organizacija na njegov zahtev u skladu sa propisanom procedurom i postupkom.

Kako dobiti organski sertifikat

Sertifikat je pismeno uverenje kojim  ovlašćena kontrolna organizacija potvrđuje da je organski proizvod ili proces proizvodnje u skladu sa standardima i principima organske proizvodnje. Odnosno da je u skladu sa Zakonom o organskoj proizvodnji i propisima donetim na osnovu njega.

Svaki učesnik organske proizvodnje mora biti kontrolisan bilo da je proizvođač, prerađivač, izvoznik, uvoznik. Mora posedovati validni sertifikat kojim se potvrđuje da je njegova delatnost bila pod kontrolom kontrolne organizacije.

Svaki kontrolisani subjekat ima svoj sertifikat za određenu delatnost u o kviru lanca organske proizvodnje npr. za primarnu  proizvodnju, za preradu,  itd.

Kontrolne organizacije

Kontrolu i sertifikaciju organske proizvodnje sprovode ovlašćene kontrolne organizacije. Od datuma potpisivanja ugovora sa odabranom kontrolnom organizacijom ulazi se u proces odnosno sistem sertifikovane oraganske proizvodnje.

Ovlašćena kontrolna organizacija je nezavisno pravno lice ovlasćeno od strane nadležnog Ministarstva za obavljanje poslova kontrole i sertifikacije organske proizvodnje. Takođe je i akreditovano od strane Akreditacionog tela Srbije – ATS-a. Spisak se objavljuje  svake godine u Službenom glasniku.

Za 2023. godinu je ovlašćeno šest kontrolnih organizacija.

Svetski standardi organske proizvodnje

Prilikom izvoza organskih proizvoda na inostrano tržište proizvođač treba da poseduje sertifkat koji je priznat u zemlji u koju planira da izveze svoj organski proizvod. Za potrebe izvoza organskih proizvoda kontrola i sertifkacija najčešće se obavlja u skladu sa propisima EU.

Pored toga, neke ovlašćene kontrolne organizacije rade i sertifkaciju u skladu sa NOP regulativom (za tržište USA), BIOSUISSE (za švajcarsko tržište), sertifkaciju prema KRAV standardu, itd.

Usklađivanje sa propisima EU

Kako bi se obezbedio sertifkat za izvoz organskih proizvoda u skladu sa propisima EU, ovlašćene kontrolne organizacije iz Srbije su na različite načine organizovale svoje poslovanje. Nekoliko njih izdaje sertifikate u skladu sa EU standardima.

Evropska komisija može da prizna kontrolna tela koja su nadležna za obavljanje poslova kontrole i sertifkacije u trećim zemljama. Listu kontrolnih tela i kontrolnih organa koji posluju u trećim zemljama objavljuje Evropska komisija.

Većina organskih proizvoda iz Srbije izvozi se na tržište EU, SAD, Kanade.

Organska proizvodnja u Evropskoj uniji je regulisana Uredbom: Regulation (EU) 2018/848. Time je stavljen van primene zakonski okvir Commission Regulation (EC) No. 889/08 i No. 834/07.

Evropski parlament je usvojio novi zakonski okvir EU iz oblasti organske  proizvodnje 2018. godine. Regulativa (EU) 2018/848 je stupila na snagu  1. januara 2022. godine.

Cilj novog okvira je da osigura da se u EU uvoze samo visokokvalitetni organski proizvodi. Važniji stavovi nove regulative su vezane za  obezbeđenje visokog kvaliteta organskih proizvoda, povećanje organske proizvodnje u EU, izbegavanje kontaminacije nedozvoljenim pesticidima ili sintetičkim đubrivima.

Koraci za dobijanje organske sertifikacije

1. Edukacija o metodama organske proizvodnje koja podrazumeva i dobro razumevanje propisa koji je regulišu i to:

Zakon o organskoj proivodnji („Sl.glasnik”, broj 30/10 i 17/2019 – dr. zakon )

Ovim zakonom uređuje se proizvodnja poljoprivrednih i drugih proizvoda metodama organske proizvodnje (u daljem tekstu: organska proizvodnja). Ciljevi i načela organske proizvodnje, metode organske proizvodnje, kontrola i sertifikacija u organskoj proizvodnji, prerada, obeležavanje, skladištenje, prevoz, promet, uvoz i izvoz organskih proizvoda, kao i druga pitanja od značaja za organsku proizvodnju.

Pravilnik o kontroli i sertifikaciji u organskoj proizvodnji i metodama organske   proizvodnje („Sl. glasnik RS”, br. 95/20 i 24/21 )

Ovim pravilnikom bliže se propisuju uslovi koje treba da ispuni kontrolna organizacija za obavljanje poslova kontrole i sertifikacije u organskoj proizvodnji. Metode organske biljne i stočarske proizvodnje, dužina trajanja perioda konverzije u biljnoj i stočarskoj proizvodnji. Način vršenja kontrole u organskoj proizvodnji i mere koje ovlašćena kontrolna organizacija određuje u slučaju utvrđenih nepravilnosti u načinu obavljanja proizvodnje organskih proizvoda. Sadržina i obrazac evidencije koju vodi ovlašćena kontrolna organizacija, kao i način vođenja te evidencije, sadržina i obrazac zbirne evidencije, tehnološki postupci prerade u organskoj proizvodnji. Sastojci, aditivi i pomoćne supstance koje se koriste u preradi organskih proizvoda. Način čišćenja i sredstva za čišćenje tehnoloških linija. Izgled oznake i nacionalnog znaka organskih proizvoda, kao i način skladištenja i prevoza organskih proizvoda.

1. Informisati o ovlašćenim kontrolnim organizacijama za tekuću godinu
2. Kontaktira ovlašćenu kontrolnu organizaciju u cilju dobijanja prijave za uključivanje u organsku proizvodnju
3. Sklopiti ugovor sa ovlašćenom kontrolnom organizacijom

Kontrola organske proizvodnje

Kontrola započinje od trenutka uključivanja proizvođača u organsku proizvodnju. Odnosno od trenutka kada proizvođač sa ovlašćenom kontrolnom organizacijom zaključi ugovor o vršenju kontrole i sertifikacije u organskoj proizvodnji.

Ugovor o vršenju kontrole i sertifikacije u organskoj proizvodnji treba naročito da sadrži podatke o: ugovornim stranama, vrsti organske proizvodnje, uključujući prepakivanje, distribuciju i uvoz organskih proizvoda. Zatim broju i površini katastarske parcele na kojoj se obavlja organska proizvodnja i katastarskoj opštini, pravima i obavezama ugovornih strana. Uslovima i načinu ostvarivanja prava na izdavanje sertifikata i načinu zaštite za slučaj neizvršenja ugovornih obaveza.

Sistem kontrole

Ovlašćena kontrolna organizacija u što kraćem roku dostavlja Ministarstvu poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede fotokopiju zaključenog ugovora. Uspostavljeni sistem kontrole treba da omogući sledljivost svakog proizvoda u svim fazama proizvodnje, prerade i prometa, u skladu sa zakonom kojim se uređuje bezbednost hrane.  Tako se garantuje da je organski proizvod proizveden ili uvezen u skladu sa zakonom kojim se uređuje organska proizvodnja.

Kontrola u organskoj proizvodnji obuhvata punu fizičku kontrolu i kontrolu dokumentacije proizvođača, kao i primenu mera predostrožnosti. Ovlašćena kontrolna organizacija vrši kontrolu najmanje jednom godišnje. I to prevashodno putem najavljenih kontrolnih poseta (i po potrebi nenajavljenih), u skladu sa planom kontrole za organsku proizvodnju.

Kontrola u organskoj proizvodnji može se vršiti i više puta godišnje. Putem dodatnih kontrolnih poseta, na osnovu opšte procene rizika neusklađenosti sa pravilima organske proizvodnje za svakog proizvođača posebno i uzimajući u obzir rezultate prethodnih kontrola. Odnosno broj i težinu utvrđenih nepravilnosti i uočene poteškoće prilikom otklanjanja nepravilnosti. Zatim kvantitet i raznovrsnost proizvoda, kao i rizik od mešanja organskih proizvoda sa proizvodima iz konvencionalne proizvodnje.

Prilikom opšte procene rizika mogu se odrediti tri stepena rizika: niski, srednji i visoki. Od ukupnog broja kontrola u toku jedne godine najmanje 10% je nenajavljeno. Prilikom vršenja kontrole, ovlašćena kontrolna organizacija na osnovu procene rizike kao i u slučaju sumnje, uzima uzorke materijala. Cilj je utvrđivanje prisustva supstanci čija upotreba nije dozvoljena u organskoj proizvodnji, kao i sama provera tehnologije proizvodnje.

Broj uzetih uzoraka treba da bude najmanje 5% od ukupnog broja proizvođača koje kontroliše ovlašćena kontrolna organizacija.

Provera dokumentacije

Provera dokumentacije proizvođača u postupku kontrole odnosi se na proveru podataka koje vodi o delatnosti kojom se proizvođač bavi. Podrazumeva i proveru finansijske dokumentacije. Radi omogućavanja provere, proizvođač treba da dozvoli pristup podacima i finansijskoj dokumentaciji ovlašćenoj kontrolnoj organizaciji, kako bi tokom kontrole ista u svakom trenutku, mogla da izvrši proveru:

1. dobavljača, odnosno prodavca ili izvoznika organskih proizvoda;
2. vrste i količine organskih proizvoda koja je isporučena proizvodnoj jedinici, sirovina i dodataka koji su kupljeni, kao i njihovu upotrebu, i ako je to potrebno, sastava hrane za životinje;
3.  vrste i količine organskih proizvoda koji se skladište;
4. vrste i količine organskih proizvoda koji su napustili proizvodnu jedinicu primaoca, odnosno kupca, izuzev krajnjih korisnika, kao i prostorija prvog primaoca ili objekata za skladištenje;
5.  vrste i količine kupljenih i prodatih organskih proizvoda, kao i dobavljača, odnosno prodavca ili izvoznika i kupca, odnosno primaoca, u slučaju da se radi o proizvođačima koji ne skladište ili fizički ne rukuju organskim proizvodima.

Kako se vrši kontrola organskih proizvođača?

Za potrebe kontrole, ovlašćena kontrolna organizacija od proizvođača može da zatraži druge potrebne podatke. Misli se na dokumentaciju, na osnovu koje se može utvrditi postojanje pravilnog odnosa između ulaznih sirovina i gotovih proizvoda.

U slučaju da proizvođač ima više proizvodnih jedinica, proveri  podležu i proizvodne jedinice na kojima se obavlja konvencionalna proizvodnja. Tu se ubrajaju i prostorije za skladištenje inputa, kao i podaci o prodaji, skladištenju i količinama konvencionalnih proizvoda.

Kontrola u organskoj proizvodnji vrši se, u skladu sa zakonom kojim se uređuje organska proizvodnja. Na način kojim se obezbeđuje objektivnost, nepristrasnost, odsustvo sukoba interesa, efikasnost, profesionalnost, doslednost, i to:

1.  u svim fazama organske proizvodnje;
2.  za sve organske proizvode;
3. primenom odgovarajućeg načina kontrole;
4.  na osnovu dokumentovane procedure.

Prva kontrola

Radi vršenja prve kontrole, proizvođač ovlašćenoj kontrolnoj organizaciji treba da dostavi potpisanu pismenu izjavu, sa podacima o:

1. proizvodnim jedinicama, odnosno delatnosti kojom se bavi;
2. praktičnim merama koje treba da se preduzmu na nivou proizvodne jedinice, odnosno delatnosti kojom se bavi, kako bi se obezbedilo poštovanje pravila organske proizvodnje;
3.  preventivnim merama koje treba da se preduzmu kako bi se smanjio rizik od kontaminacije konvencionalnim proizvodima ili supstancama čija upotreba u organskoj proizvodnji nije dozvoljena i mere čišćenja koje treba da se preduzmu u prostorijama za skladištenje i u okviru celog lanca proizvodnje.

Pismenom izjavom proizvođač treba da garantuje da će:

1.  procese proizvodnje i prometa obavljati u skladu sa pravilima organske proizvodnje;
2. primeniti određene mere u cilju usklađivanja proizvodnje sa propisanim pravilima, u slučaju utvrđenih nepravilnosti, odnosno u pisanoj formi obavestiti kupce, kako bi se obezbedilo da oznake koje upućuju na organsku proizvodnju budu uklonjene sa ovih proizvoda, u slučaju prekršaja.

O svakoj promeni podataka iz pismene izjave proizvođač obaveštava ovlašćenu kontrolnu organizaciju. Proizvođač treba ovlašćenoj kontrolnoj organizaciji da omogući vršenje kontrole, tako što će obezbediti:

1.  pristup svim delovima proizvodne jedinice i prostorijama, kao i računima i odgovarajućim pratećim dokumentima;
2.  informacije koje su objektivno neophodne za potrebe kontrole, odnosno informacije o uvezenim pošiljkama kada su u pitanju uvoznici i prvi primaoci;
3.  rezultate sopstvenih programa obezbeđivanja kvaliteta proizvodnje.

Ako proizvođač u okviru poljoprivrednog gazdinstva ima i proizvodnu jedinicu koja se koristi za konvencionalnu proizvodnju, treba ovlašćenoj kontrolnoj organizaciji da omogući vršenje kontrole i te proizvodne jedinice. Kao i svih prostorija i objekata u okviru te proizvodne jedinice.

Izazovi i prilike organskih proizvođača

Jedan od izazova je, kako u celom sektoru poljoprivrede, i to ne samo u Srbiji već i šire, nedostatak radne snage. Neznanje i neupućenost su takođe izazovi.

Kada su u pitanju troškovi za sertifikaciju, treba imati u vidu da pored direktnih podsticaja po hektaru i životinjama koje su uključene u organsku proizvodnju i koje su višestruko veće u odnosu na konvencionalnu proizvodnju, postoje i druge mere podsticaja. Njima Ministarstvo poljoprivrede refundira deo troškova za sertifikaciju uključujući i troškove laboratorijskih analiza, i to u iznosu od 50%, odnosno 65 % ( za proizvođače iz predela sa otežanim uslovima u poljoprivredi ) od ukupnih troškova.

Administracija i njeno uredno vođenje je deo standarda organske proizvodnje. Zbog toga smo već naglasili da se svako ko je zainteresovan za ovaj način proozvodnje prethodno mora vrlo dobro informisati, uputiti, edukovati i poznavati zakonski okvir za organsku proizvodnju.

Budućnost organske proizvodnje

Trend je uočljiv kako u povećanju površina pod organskom proizvodnjom, tako i u porastu organskih proizvođača. Budućnost zavisi od zajedničkog rada svih uključenih u lanac. Od nadležnih institucija, razvoja tržišta i podizanja svesti građana i šire javnosti o prednostima organske poljoprivrede.

Tekst priredio tim Serbia Ogranica